Ημερομηνία: 29/5/2023 1:59:42 μμ   Μεγέθυνση - Σμίκρυνση - Σχολιασμός

Η αλματώδης αύξηση του χρέους φούσκωσε τις τιμές των παγκόσμιων στοιχείων ενεργητικού. Η άνοδος των ανισοτήτων και η αντιστροφή της καθοδικής πορείας των επιτοκίων. Τέσσερα σενάρια για το μέλλον.

Kλείστε τα μάτια σας και προσπαθήστε να σχηματίσετε την εικόνα 160 τρισ. δολαρίων. Ίσως είναι αδύνατο. Αυτά τα μηδενικά στα 160.000.000.000.000 που πιάνουν σχεδόν μια σειρά από μόνα τους είναι αρκετά για να προκαλέσουν ζαλάδα.

Τη δεδομένη στιγμή, όμως, θα έπρεπε να το προσπαθήσουμε, επειδή μια νέα έκθεση για την κατάσταση του ισολογισμού της υφηλίου (ήτοι του ενεργητικού και των υποχρεώσεών της σε σχέση με την ανάπτυξη) περιλαμβάνει ένα εντυπωσιακό εύρημα. Αναλυτές της McKinsey πιστεύουν ότι από το 2000, η χρηματική αξία του παγκόσμιου πλούτου (η θεωρητική τιμή όλων των στοιχείων ενεργητικού) έχει εκτιναχθεί κατά περίπου 160 τρισ. δολάρια. Αλήθεια.

Eν μέρει, αυτό αντανακλά πραγματική οικονομική ανάπτυξη. Αλλά κατά κύριο λόγο πηγάζει από μια μεγάλη άνοδο του παγκόσμιου χρέους και της προσφοράς χρήματος μέσω προγραμμάτων ποσοτικής χαλάρωσης, ειδικά σε χώρες όπως οι ΗΠΑ, που έχει αυξήσει τις τιμές των στοιχείων ενεργητικού. Για κάθε δολάριο επένδυσης που έγινε από το 2000, περίπου 1,9 δολάρια χρέους έχει προστεθεί. Κατά τη διάρκεια του 2020 και του 2021, αυτό «αυξήθηκε στα 3,4 δολάρια για κάθε 1 δολάριο καθαρής επένδυσης», λέει η McKinsey. Πρόκειται για τον υψηλότερο ρυθμό των τελευταίων 50 ετών.

Τις περισσότερες φορές, το μοτίβο αυτό δεν συζητείται. Αυτό οφείλεται εν μέρει στο ότι η παρακολούθηση αυτού του παγκόσμιου ισολογισμού περιλαμβάνει τόσες πολλές υποθέσεις, που ελάχιστοι αναλυτές έχουν δοκιμάσει ποτέ (εκτός από κάποιους «αποστάτες» στην Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών). Αλλά είναι επίσης επειδή είναι ίδιον της ανθρώπινης φύσης να υποθέτουμε ότι αυτό με το οποίο μεγαλώσαμε αντιπροσωπεύει την «κανονικότητα» και θα συνεχιστεί. Και δεδομένου ότι ο κρυφός πληθωρισμός στις τιμές των στοιχείων ενεργητικού υπάρχει εδώ και τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα, ακόμη και πριν από το 2000, είναι πλέον εντελώς «φυσιολογικός».

Δύο εν εξελίξει παράγοντες θα πρέπει να μας κάνουν όλους να το ξανασκεφτούμε αυτό. Πρώτον, ο πληθωρισμός των τιμών των στοιχείων ενεργητικού ήταν ένας βασικός παράγοντας πίσω από την αυξανόμενη ανισότητα πλούτου που έχουν εντοπίσει οικονομολόγοι όπως ο Τομά Πικετί τα τελευταία χρόνια και η οποία έχει δηλητηριάσει τη δυτική πολιτική. Δεύτερον, αυτή η τάση των ολοένα αυξανόμενων τιμών των στοιχείων ενεργητικού μπορεί να αντιστραφεί. Ένας βασικός παράγοντας πίσω από αυτό είναι ότι τα επιτόκια είχαν μια πτωτική τάση εδώ και δεκαετίες, καθιστώντας το χρέος φθηνό. Ωστόσο, πέρυσι, τα επιτόκια εκτινάχθηκαν, εξαλείφοντας περίπου 8 τρισ. δολάρια, που ισοδυναμεί με το ένα τρίτο της οικονομίας των ΗΠΑ, από τα στοιχεία ενεργητικού των νοικοκυριών μόνο το 2022.

Αυτό έχει αυξήσει την υποτιθέμενη αξία όλων των παγκόσμιων περιουσιακών στοιχείων, σε σχέση με το ΑΕΠ, από περίπου 470% του παγκόσμιου ΑΕΠ το 2000 σε περισσότερο από 600% σήμερα, με τις αγορές ακινήτων και μετοχών να αναπτύσσονται ταχύτερα από την «πραγματική» οικονομία σε πραγματικά αξιοσημείωτο βαθμό ($160 τρισ.).

Ίσως να είναι μια περιστασιακή αλλαγή. Η τιμή των ομολόγων υποδηλώνει ότι πολλοί επενδυτές αναμένουν πτώση των επιτοκίων στο μέλλον. Και η έκθεση της McKinsey, με τίτλο «Το μέλλον του πλούτου και της ανάπτυξης είναι αβέβαιο», περιγράφει τέσσερα πιθανά μελλοντικά σενάρια -ένα από τα οποία είναι η επιστροφή σε αυτό που θεωρούμε «κανονικό», δηλαδή χαμηλά επιτόκια και περισσότερες αυξήσεις στις τιμές των στοιχείων ενεργητικού.

Αλλά προσωπικά αμφιβάλλω αν αυτό είναι πιθανό. Αυτή την εβδομάδα, ο Τζέιμι Ντάιμον, επικεφαλής της JPMorgan Chase, προειδοποίησε ότι «όλοι θα πρέπει να είναι προετοιμασμένοι για επιτόκια που θα είναι [ακόμα] υψηλότερα από εδώ και πέρα». Αυτό εγείρει ένα βασικό ερώτημα: εάν κινούμαστε σε μια νέα «κανονικότητα», πώς πρέπει να προσαρμόσουμε τον τρόπο που σκεπτόμαστε;

Δυστυχώς, η απάντηση είναι ασαφής. Ένα άλλο από τα σενάρια που σκιαγραφούνται στην έκθεση είναι ένα σενάριο όπου ο πληθωρισμός παραμένει υψηλός και ασταθής για μεγάλο χρονικό διάστημα, σε συνδυασμό με κάποια ανάπτυξη. Εάν συμβεί αυτό, θα μπορούσε να οδηγήσει σε ένα μοτίβο που είναι γνωστό ως «οικονομική καταστολή» -ο οικονομικός όρος για ένα μέρος όπου οι αποδόσεις των μακροπρόθεσμων κρατικών ομολόγων παραμένουν χαμηλότερες από τον πληθωρισμό για αρκετά χρόνια, επιφέροντας ουσιαστικά σε όποιον κατέχει τέτοια ομόλογα ετήσιες απώλειες.

Ένα τρίτο πιθανό σενάριο είναι ένα κύμα αναδιαρθρώσεων και ύφεσης που θα μειώσει το υπερβάλλον χρέος. Όπως έγραψε ο Ντέιβιντ Γκρέμπερ στο βιβλίο του «Χρέος», όποτε οι τιμές του χρέους και των στοιχείων ενεργητικού εκτοξεύτηκαν στο παρελθόν, συνήθως ακολούθησαν πολιτικοί σεισμοί ή οι κυβερνήσεις αναγκάστηκαν να δημιουργήσουν κοινωνικές «ασφαλιστικές δικλίδες» -όπως η διαγραφή του χρέους- για να αποφύγουν την κατάρρευση.

Αυτό ακούγεται λογικό στη θεωρία. Όπως ανακάλυψε η αρχαία Μεσοποταμία πριν από αρκετές χιλιετίες, η ιδέα της διαγραφής των χρεών μπορεί να επιτρέψει σε μια κοινωνία να επανεκκινήσει. Αλλά η McKinsey εκτιμά ότι μια πλήρης ύφεση και αναδιάρθρωση του ισολογισμού θα μπορούσε να εξαλείψει 48 τρισ. δολάρια του πλούτου των νοικοκυριών τα επόμενα χρόνια, με 30% πτώση στις τιμές των μετοχών και των ακινήτων σε μέρη όπως οι ΗΠΑ. Αυτό πιθανώς θα βοηθούσε στη μείωση της ανισότητας μακροπρόθεσμα. Αλλά θα ήταν τέτοιο σοκ, που θα μπορούσε να μειώσει δραματικά την εμπιστοσύνη -και την οικονομική ανάπτυξη.

Φυσικά, υπάρχει και ένα άλλο πιθανό σενάριο: ένα θαύμα παραγωγικότητας που επιτρέπει στην πραγματική οικονομική δραστηριότητα να επεκταθεί πολύ πιο γρήγορα από τον πλούτο και το χρέος, εξισορροπώντας εκ νέου τον κόσμο. Αυτό θα ήταν το ιερό δισκοπότηρο. Αλλά είναι δύσκολο να πιστέψει κανείς ότι θα συμβεί.

Θα σας παροτρύνω λοιπόν, για άλλη μια φορά, να προσπαθήσετε να φανταστείτε αυτόν τον ιλιγγιώδη αριθμό των 160 τρισ. δολαρίων. Και μετά ρωτήστε: μπορούμε να προσαρμόσουμε τον τρόπο που σκεπτόμαστε σε μια εποχή όπου οι τιμές των περιουσιακών στοιχείων δεν θα αυξάνονται αέναα; Ποια θα είναι η μελλοντική μας «κανονικότητα»;