Ανεξάρτητη Κίνηση Οικονομολόγων Ελλάδας

Ο ΤΖΟΖΕΦ ΣΤΙΓΚΛΙΤΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΚΑΜΨΗ ΤΩΝ ΗΠΑ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΚΑΝΟΝΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΤΩΝ ΤΡΑΠΕΖΩΝ

«Πολύ μεγάλες για ν' αποτύχουν, πολύ μεγάλες για να υπάρχουν»

Ο βραβευμένος με Νόμπελ Οικονομίας (2001) Τζόζεφ Στίγκλιτς μίλησε στο Συμβούλιο Εξωτερικών Σχέσεων με αφορμή το νέο του βιβλίο «Ελεύθερη πτώση: Αμερική, Ελεύθερες Αγορές και ο Καταποντισμός της Παγκόσμιας Οικονομίας» με θέμα την αμερικανική ανάκαμψη και τη ρύθμιση του τραπεζικού συστήματος.

Ακολουθούν αποσπάσματα:

1 Η ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ ΑΝΑΚΑΜΨΗΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΣΤΙΣ ΗΠΑ:

Μπορεί να απομακρυνθήκαμε από τον γκρεμό αλλά η παρούσα κατάσταση δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ισχυρή ανάκαμψη. Η ύφεση μπορεί να τελείωσε με την έννοια που της δίνουν οι οικονομολόγοι -δύο τέταρτα αρνητικών δεικτών ανάπτυξης- από τη στιγμή που ο δείκτης της ανάπτυξης έχει θετικό πρόσημο. Ομως η ύφεση απέχει πολύ από το τέλος της όσον αφορά εκείνους που δεν έχουν δουλειά ή δεν μπορούν να πουλήσουν τα αγαθά που παράγουν.

Το επίσημο ποσοστό ανεργίας μπορεί να είναι 10%. Αλλά όταν περιλαμβάνουμε και τον παράγοντα εκείνων που δεν αναζητούν πλέον εργασία, επειδή η ύφεση έχει προχωρήσει τόσο πολύ, η εικόνα δείχνει απογοητευτική. Από τη στιγμή που η Αμερικανική Στατιστική Υπηρεσία για την Εργασία συγκεντρώνει στοιχεία για εκείνους που έχουν εγκαταλείψει τις προσπάθειες αναζήτησης εργασίας ή έχουν βρει μερική απασχόληση, μπορούμε να υπολογίσουμε ότι το πραγματικό επίπεδο της ανεργίας κυμαίνεται πάνω από 10 τοις εκατό.

Αυτό σημαίνει ότι ένας στους τέσσερις Αμερικανούς που αναζητεί πλήρη απασχόληση δεν μπορεί να τη βρει τώρα. Και ότι τέσσερις στους 10 μεταξύ αυτών που δεν μπορούν να βρουν εργασία, βρίσκονται χωρίς δουλειά για διάστημα μεγαλύτερο του ενός εξαμήνου, κάτι που σημαίνει ότι όσες αποταμιεύσεις και να είχαν, αυτές έχουν τελειώσει, ενώ οι προοπτικές να ξαναβρούν μια καλή δουλειά μειώνονται διαρκώς. Αυτή είναι μια σοβαρή κατάσταση. Και είναι πλέον δυσοίωνη για άτομα άνω των 50 ετών και ακόμη χειρότερα για μαύρους νέους, μεταξύ των οποίων ο ένας στους δύο είναι άνεργος.

Συχνά λέγεται ότι η ανάκαμψη σέρνει πίσω της τη δημιουργία θέσεων εργασίας. Η αλήθεια είναι ότι η ανάκαμψη δεν ήταν αρκετά ισχυρή ώστε να δημιουργήσει αρκετές θέσεις εργασίας για τις νέες εισόδους στο εργασιακό δυναμικό, ούτε καν ικανή να μπορέσει να μειώσει το ποσοστό της ανεργίας από το 10% και να το κατεβάσει στο 5%. Προκειμένου να συμβεί κάτι τέτοιο στις ΗΠΑ πρέπει η ανάπτυξη να φτάσει τουλάχιστον στο 3% τον χρόνο. Δεν βλέπω το ποσοστό της ανάπτυξης το 2010 ή το 2011 να ξεπερνά αυτό το επίπεδο.

Το βασικό πρόβλημα -εξίσου σε εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο- είναι ότι εκείνη που συντηρούσε τα επίπεδα της ανάπτυξης στα χρόνια πριν από την κρίση ήταν η οικονομία-φούσκα (bubble economy), που επέτρεπε στον κόσμο να ζει πέρα από τις δυνατότητές του, δανειζόμενος. Μέσα σε έναν χρόνο, στις Ηνωμένες Πολιτείες, οι πολίτες πήραν 950 εκατομμύρια δολάρια βάζοντας υποθήκη το σπίτι τους.

Στη διάρκεια της ίδιας περιόδου ο δείκτης των καταθέσεων στις ΗΠΑ καταποντίστηκε στο μηδέν. Είναι σαφές ότι κάτι που δεν είχε ερείσματα δεν θα μπορούσε τώρα να στηριχθεί.

Αυτό που φάνηκε πίσω από το σπάσιμο της φούσκας είναι ότι περιορίστηκε ο καταναλωτισμός. Μακροπρόθεσμα αυτό είναι κάτι καλό. Για την τρέχουσα συγκυρία όμως αυτό αποτελεί πρόβλημα.

Σ' αυτό το πλαίσιο, το να παρακαλάμε να επιστρέψει ο καταναλωτής είναι μια περίεργη προσευχή. Στην Αμερική, δεν πρέπει να επιστρέψουμε στο να ζούμε με περισσότερα απ' όσα πραγματικά έχουμε, αυτό είναι άλλωστε που δημιούργησε εξ αρχής την κρίση. Και σίγουρα προς το παρόν δεν μπορούμε να επιστρέψουμε. Αυτό σημαίνει ότι δεν είναι πιθανή μια ισχυρή ανάκαμψη. Χωρίς μεγάλη κατανάλωση δεν είναι πιθανό να γίνουν μεγάλες επενδύσεις.

Στην κρίση του 1997-98 όταν για παράδειγμα η Κορέα είχε αυτό το πρόβλημα, ανέκαμψε εξάγοντας αυτά που παρήγε στις ΗΠΑ και σε άλλες χώρες που μπορούσαν να καταναλώσουν τα προϊόντα της. Οταν όμως βρίσκονται σε ύφεση και οι ΗΠΑ και η Ευρώπη, δεν μπορούμε να βγούμε από την κρίση διά της οδού των εξαγωγών. Και το εμπόριο με τον Αρη δεν είναι ακόμη αρκετά αναπτυγμένο! Ενα μέρος του κόσμου -η Ασία- ανακάμπτει. Αλλά όσο δυναμική κι αν είναι η Ασία, η συνολική ζήτησή της είναι πολύ μικρή για να αναπληρώσει το κενό και να βγάλει τις ΗΠΑ από την ύφεση μέσω των εξαγωγών.

Κι έτσι μένει να αναπληρώσει το κενό η αμερικανική κυβέρνηση. Το αμερικανικό πακέτο μέτρων για την αναζωπύρωση της οικονομίας έχει κάνει κάποια διαφορά. Χωρίς το πακέτο αυτό, η ανεργία θα ήταν στο 11% ή 12%. Ωστόσο, δεν ήταν αρκετά μεγάλο ή αρκετά καλά σχεδιασμένο ώστε να επαναφέρει την απασχόληση στα κανονικά της επίπεδα. Μια από τις βασικές αποτυχίες των μέτρων ήταν ότι δεν έλαβαν υπ' όψη τα δημοσιονομικά προβλήματα που θα δημιουργούσε η ύφεση στις πολιτειακές και τοπικές κυβερνήσεις. Οταν τα έσοδα από τους φόρους μειώνονται εξαιτίας της μειωμένης οικονομικής δραστηριότητας -πτώση των τιμών των ακινήτων, κλείσιμο επιχειρήσεων, χαμένο εισόδημα λόγω ανεργίας- οι προϋπολογισμοί πρέπει να περικοπούν. Τα έσοδα σε πολιτειακό και τοπικό επίπεδο στις ΗΠΑ έπεσαν φέτος κατά 200 δισ. δολάρια. Ετσι, την ώρα που η ομοσπονδιακή κυβέρνηση αυξάνει τις δαπάνες, οι πολιτειακές και τοπικές κυβερνήσεις κάνουν περικοπές. Η κατάσταση αυτή θα γίνει χειρότερη με το τέλος του πακέτου το 2011.

Τι πρέπει να γίνει; Το αμερικανικό Κογκρέσο πρέπει να περάσει ένα δεύτερο πακέτο. Πρέπει επίσης να ασχοληθεί επιτέλους πραγματικά με την κρίση των στεγαστικών δανείων που πυροδότησε την κατάρρευση. Φέτος περιμένουμε 2,5 με 3 εκατομμύρια κατασχέσεις. Τέλος, οι τράπεζες πρέπει να ξαναρχίσουν να δανείζουν, ιδίως σε μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις, που δημιουργούν νέες θέσεις εργασίας. Αυτή ήταν η λογική πίσω από τη διάσωση των τραπεζών, αλλά δεν έφερε αποτέλεσμα. Εξακολουθούν να μην ισχύουν περιορισμοί για τις τράπεζες. Παίρνουν δάνεια με σχεδόν μηδενικό επιτόκιο από την Κεντρική Τράπεζα και τι κάνουν; Ψάχνουν σε όλο τον κόσμο για να επενδύσουν σε πιο ισχυρές οικονομίες -όχι στις ΗΠΑ, αλλά σε αναδυόμενες οικονομίες, όπως η Βραζιλία και η Κίνα. Κι αυτό δημιουργεί τώρα πρόβλημα, διότι ρίχνουν κερδοσκοπικά κεφάλαια που δημιουργούν φούσκες και εκεί! Ευτυχώς, οι χώρες αυτές έχουν ήδη περάσει μια φορά από αυτή την κρίση και έχουν καλύτερους τραπεζικούς κανονισμούς και νομισματικές πολιτικές απ' ό,τι οι ΗΠΑ. Η Βραζιλία έχει ήδη εισαγάγει περιορισμούς στην εισροή κεφαλαίου, υπονομεύοντας την παγκοσμιοποίηση.

2 ΚΑΝΟΝΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΤΟΥ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ:

Το πλαίσιο των κανόνων λειτουργίας των τραπεζών είναι ένα από τα καίρια προβλήματα στις ΗΠΑ σήμερα. Ξεκάθαρα, το σύστημα για τα κίνητρα παραγωγικότητας των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων -για παράδειγμα ο τρόπος που υπολογίζονται και πληρώνονται τα μπόνους- ενθαρρύνει την πολύ κοντόθωρη ανάληψη κινδύνων που μας έφερε εδώ. Το μέγεθος είναι επίσης πρόβλημα.

Εάν οι τράπεζες είναι «πολύ μεγάλες για να αποτύχουν» ρισκάροντας και κερδίζουν και φεύγουν με τα κέρδη. Εάν χάσουν, ο φορολογούμενος πληρώνει τον λογαριασμό.

Εργαζόμουν στη Διεθνή Τράπεζα τον καιρό της οικονομικής κρίσης στην Ασία το 1997. Οι διάφορες κρίσεις έφεραν τα ονόματα χωρών -Ινδονησία, Κορέα, Ταϊλάνδη κ.λπ. Ομως αυτές δεν ήταν «εγχώριες» κρίσεις. Ηταν κρίσεις του τραπεζικού συστήματος.

Οι αμερικανικές και ευρωπαϊκές τράπεζες που χορηγούν δάνεια στην Ανατολική Ασία δάνεισαν σε εταιρείες πολύ περισσότερα από τη δυνατότητα αποπληρωμής τους. Τι συνέβη; Εχασαν τις εγγυήσεις τους, επειδή αν αυτό δεν συνέβαινε, όπως ειπώθηκε, θα επερχόταν αναταραχή. Ετσι το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο τους έβαλε το πιστόλι στον κρόταφο για να σιγουρέψει ότι τα χρέη θα πληρώνονταν. Οι φορολογούμενοι στις χώρες εκείνες εξαναγκάστηκαν να αποπληρώσουν τις εγγυήσεις των τραπεζών. Η μόνη διαφορά με αυτή την κρίση είναι το ότι Αμερικανοί φορολογούμενοι, αντί για φτωχούς ανθρώπους σε ασιατικές χώρες, εξαναγκάζονται να αποπληρώσουν τις τραπεζικές εγγυήσεις!

Αποτελεί καλοδεχούμενη εξέλιξη το γεγονός ότι γίνονται τώρα συζητήσεις στην G-20 και αλλού για το πώς θα μεταβληθούν οι κανόνες λειτουργίας των τραπεζών, ώστε αυτές να συμπεριφέρονται καλύτερα. Η διεθνής συνεργασία σε αυτό το εγχείρημα θα ήταν το καλύτερο εξαιτίας της παγκοσμιοποίησης -οι τράπεζες είναι καλές στο να ρυθμίζουν το διεθνές οικονομικό αρμπιτράζ (σ.σ. κερδοσκοπία μέσω συναλλαγών σε ξένα νομίσματα), με την αποστολή κεφαλαίων εκεί όπου ισχύουν οι ελαστικότεροι κανόνες.

Στην Ευρώπη είναι έντονη η αίσθηση ότι οι ΗΠΑ σέρνουν τα πόδια τους. Είναι πολύ περισσότερο κατηγορηματικοί σε ό,τι αφορά τον καθορισμό πλαισίου κανόνων. Ο επικεφαλής της Τράπεζας της Αγγλίας έχει πει πολύ επιγραμματικά, πως «εάν είσαι πολύ μεγάλος για να αποτύχεις, τότε είσαι πολύ μεγάλος για να υπάρχεις». Κανονιστικά πλαίσια λειτουργίας που οδηγούν σε υπερβολική ανάληψη ρίσκων πρέπει να καμφθούν για εκείνα τα ιδρύματα που μπορούν να θέσουν σε κίνδυνο μία ολόκληρη οικονομία. Η πραγματικότητα είναι ότι το οικονομικό σύστημα έχει αποτύχει να κάνει τη δουλειά του. Η δουλειά του είναι να παίρνει τις καταθέσεις και να τις μετατρέπει σε επενδύσεις με την υψηλότερη απόδοση. Το να τοποθετήσει τις καταθέσεις στο στεγαστικό υπεράνω των αποταμιευτικών δυνατοτήτων των ανθρώπων στην πλουσιότερη χώρα του κόσμου, δεν λειτούργησε έτσι. Το οικονομικό μας σύστημα δεν επιτέλεσε τον κοινωνικό του ρόλο.